GÜNCEL

Dirlik için Çiftçi Birli�i

Polen Ekoloji Kolektifi
21 A�ustos 2025 Per�embe

Yaln�zl�klar� ve birbirlerinden kopukluklar� nedeniyle ortak mücadele etmekte zorluk ya�ayan üreticiler, tamamen örgütsüz olmasalar da var olan mevcut örgütleri de birbirinden kopuk ve etkisiz. Devletin de çiftçilere ili�kin net bir örgütlenme politikas� yoktur.

K�rsal kesimde ya�ayan çiftçiler, Türkiye'deki yoksullar�n en yoksullar� haline getirildi. Gelirleri çok dü�ük olan k�rsal emekçileri, (tar�msal) üreticiler, i�, a� ve aile geçimlerini sa�lamak için meslekleri olan çiftçili�i terk etmek zorunlulu�uyla kar�� kar��ya b�rak�ld�lar. Ekonomik, sosyal, siyasal olarak bugün ve gelecekte ciddi sorunlara gebe olan bu gidi�at�n durdurulmas� ve sorunlar�n çözülmesi için; üreticilerin refah düzeylerinin yükseltilmesinin yan� s�ra kültürel ve sosyal bak�mdan istenilen seviyeye gelebilmelerinin nas�l sa�lanaca�� üzerine dü�ünülmesi gerekiyor.

Büyük ço�unlu�u kentsel alanlarda ya�ayan tüketicilerin (halklar�n) ucuz ve sa�l�kl� g�daya ula��labilmesi ve g�da hakk�n�n tesis edilmesi bak�m�ndan da çiftçilerin üretime devam etmesi önemli olman�n ötesinde zorunludur. Ancak Türkiye tar�m sektörünün geçmi�ten bu yana birikmi�, çözüm bekleyen çok sorunu var. Yap�sal ad�n� verdi�imiz ve ba�ta içerdi�i tar�msal olmak üzere k�rsal alanda ya�anan bu sorunlara genel bir tablo içinde bakal�m.

KIRSALDA GENEL DURUM
Eski cumhurba�kan� Süleyman Demirel'in ilk iktidar oldu�u dönemde söyledi�i "plan de�il pilav" demagojisinden bu yana Türkiye'de tar�msal üretim planlamas� yok denecek düzeydedir. Merkezi devlet planlamas�ndan yoksun b�rak�lan üretim süreci plans�z, programs�z, da��n�k ve belirsizdir.

Üretim, çok parçal� küçük aile i�letmelerinde, bireysel ve birbirlerinden kopuk durumda yap�lmaktad�r. Bu nedenle çiftçiler bir ürünü kimi y�l ihtiyac�n çok üstünde, kimi y�l ise ülke ihtiyac�n�n çok alt�nda üretmektedirler.

Kamu tar�msal e�itim, ö�retim ve öncülükten önemli ölçüde çekilmi�tir. Bu konuda mevcut kamu yönlendirmeleri yetersiz oldu�u gibi devletin kendisinin do�rudan etkin-yayg�n örgütlenme ve düzenli bir e�itim yap�lanmas� bulunmamaktad�r.

Kamu geçmi�te yürüttü�ü yay�mc�l�k konusunu tamamen terk etmi�tir. Bu yüzden k�rsal politikalar ve yönlendirilmeler tamamen yerli ve yabanc� tar�m, g�da ve kimya �irketlerinin belirlemesine rüzgar�n önündeki yaprak misali terk edilmi�tir.

Tar�m arazileri çok parçal�, toprak da��l�m� adaletsizdir.

Ürün fiyatlar� sürekli maliyetlerin alt�nda belirlenmekte, bu durum çiftçileri her geçen gün yoksulla�t�r�lmakta ve mesle�ini terk etmek zorunda b�rakmaktad�r. Tar�m politikalar�n�n belirlenmesinde köylü/çiftçiler bir taraf/özne olarak muhatap al�nmamaktad�r. Türkiyeli çiftçiler küresel endüstriyel tar�m (g�da, gübre, makine/donan�m, dam�zl�k, tohum, ilaç vb.) �irketlerinin av� durumundad�r. Bu duruma dayanamayarak tar�msal üretimden kopan çiftçiler ise özellikle in�aat ve madencilik sektörleri olmak üzere tar�m d�� alanlarda i� gören �irketlerin kullan�m�na haz�r ucuz i� gücü deposu olarak görülmektedir.

KAP�TAL�ST YIKIM
Derin tarihsel kökleri olan bu yap�sal sorunlar, uluslararas� kapitalist merkezlerin 1970'lerin sonundan itibaren benimsedi�i ve Uluslararas� Para Fonu (IMF), Dünya Bankas� (DB), Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) gibi küresel �irket yanl�s� uluslararas� kurulu�lar marifetiyle tüm ülkenin kabule zorland�� neoliberal politikalarla daha da a��rla�m��t�r.

Türkiye, kapitalizmin merkez ülkelerinde ba�lat�lan ve ba��ml� ülkelere dayat�lan bu neoliberal politikalar�n uygulamaya konuldu�u ilk çevre ülkelerdendir. 24 Ocak 1980'de al�nan, toplumsal muhalefet yüzünden karar� alan sivil hükümet taraf�ndan tam olarak uygulamaya konulamayan neoliberal ekonomik kararlar, 12 Eylül 1980 darbesiyle bir bir hayata geçirildi. O tarihten bugüne (2025) i� ba��na gelen askerî ve sivil bütün hükümetler, kapitalist merkezlerin ve küresel �irketlerin istekleri do�rultusunda �ekillenen neoliberal politikalar� ad�m ad�m uygulad�. Türkiye ekonomisini ve Türkiye toplumunu, tar�mdan sanayiye, köylerden kentlere derinlemesine de�i�tirip dönü�türdüler.

Neoliberalizm, en basit ve k�sa tabiriyle, büyük �irketlerin güdümündeki devlet politikalar� yoluyla zengini daha zengin, yoksulu daha yoksul yapan ekonomik, politik, hukukî düzenlemeler bütünüdür. Bu bak�mdan, büyük sermayenin d��nda kalan bütün toplumsal kesimlerin zarar�na i�leyen bir düzendir. Dünya kapitalizminin temel politik tercihi olarak yürürlükte oldu�u yakla��k k�rk be� y�l�n geneline bakarsak, neoliberalizmin yaratt�� derin yap�sal toplumsal dönü�ümlerden en a��r darbeyi alan, en �iddetli tahribata u�rayan toplumsal kesimin, üretici çiftçiler grubunun oldu�unu söyleyebiliriz.

Özelde Türkiye'ye bakt��m�zda neoliberal sald�r�n�n milad� kabul edebilece�imiz 24 Ocak/12 Eylül 1980 tarihinden bu yana tar�m sektörü ad�m ad�m �u uygulamalara maruz kald�:
Çiftçinin ürününü pazarlama ve fiyat garantisini olu�turan, onlara girdi deste�i sa�layan Tar�msal Kamu �ktisadi Te�ekkülleri (K�T) özelle�tirilmeye ba�land�.
Destekleme al�mlar� azalt�ld�. Çiftçilerin ürünlerinin al�m fiyatlar�n�n belirlenmesinden kamu çekildi.
Çiftçi ürünlerinin fiyatlar� tek tarafl� yaln�zca al�c�lar -tüccar ve sanayici ile hipermarketçiler- taraf�ndan belirlenmeye terk edildi.
Tar�msal ürün fiyatlar� bask� alt�na al�narak maliyetin az üstünde ço�u zaman maliyetlerin alt�nda belirlendi.
Tar�m kredi faizleri yükseltildi. Piyasa faiz düzeyine ç�kar�ld�. Bu nedenle çiftçiler üretmede güçlükler ya��yor.
Tar�m Sat�� Kooperatifleri ve Birlikleri (TSKB) A. �'lere dönü�türecek yasalar ç�kar�ld�. Ekonomik örgütlenmeleri da��t�ld�. Üreticilerden kopar�ld�.
Tar�msal kamu yönetimi da��t�ld�.
�ç ticaret hadleri hiçbir dönemde görülmemi� ölçüde tar�m�n aleyhine döndürüldü.

ÖRGÜTLENME VE POL�T�K-EKONOM�K DURUM
Üreticilerin üretimden pazarlamaya süreçlerinde haklar�n� birlikte arayabilecekleri örgütlenmelerinin önüne engeller konuldu.

1980'den bu yana ad�m ad�m uygulanan tek ve yanl� bu s�ralanan politikalar gere�i üzüm, zeytin, çay, f�nd�k, hububat, ayçiçe�i, pamuk üreticileri ile hayvan yeti�tiricilerinin sorunlar� iyice artt�. Üretemeyecek duruma h�zla sürüklenen çiftçilerin durumu dayan�lmaz bir hal ald�.

Geçmi�te iktidar olanlar, bütün bu sorunlar� biriktirmeden çözmek yerine her y�l ve her seçim öncesi ürün taban fiyatlar� ile oynayarak yapt�klar� destekleme al�mlar� ile çiftçileri hem oyalad�lar hem de örgütsüz kalmalar�n� sa�layarak kendilerine ba��ml� halde tuttular. Çiftçiler de hak alma mücadelesini yaln�zca seçimden seçime oylar� ile yapt�.

Seçimle her iktidar olan partiler veya koalisyon hükümetleri IMF'ye selam yola devam diyerek küçük üreticilerin dayanaklar� olan tar�msal K�T'leri özelle�tirdiler. Hayvan yeti�tiricileri için önemli olan EBK-SEK-Yem Sanayi, tütün ve üzüm üreticileri için güvence olan TEKEL'in özelle�tirilmeleri, önce �ekerpancar� üretimine kota getirilerek sonra a�amal� biçimde �eker fabrikalar� sat�larak �ekerpancar� üreticileri için zor günleri ba�latt�lar. Bu tür kamuyu devreden ç�karan politikalar sonucunda tar�msal üretim ve pazarlamas� �irketlerin kontrolüne verilmi� oldu.

�imdi bu ba��ml�l�k; d�� dinamiklerin istemiyle devlete ba��ml�l�ktan da ç�kar�larak, yerli/ yabanc� g�da, kimya ve tar�m �irketlerine ba��ml� hale getirecek olan sözle�meli çiftçili�e terk edilmektedir. Devlet bu yeni sistem olan sözle�meli çiftçilikte garantör olarak bile bulunmamaktad�r. Bu durumda örgütsüz, çiftçiler örgütlü tüccar ve sanayicinin önüne korumas�z b�rak�lmaktad�r.

Bilindi�i üzere ilk 1984 y�l�nda ç�kar�lan 2972 say�l� yasa ve Mart ay�nda ç�kar�lan 195 say�l� Kanun Hükmünde Kararname-KHK ile �stanbul, �zmir ve Ankara illeri Büyük�ehir'e dönü�türüldü. Daha sonra 2012 y�l�nda 6360 say�l� kanun ile 14 il daha Büyük�ehir yap�ld�. Peyderpey devam eden illeri Büyük�ehir yapma durumu, 2020 y�l� itibar�yla 30'a ula�t�. Büyük�ehir olan illerin bütün köyleri mahalleye dönü�türülerek köylerin görece özerk yönetim statüleri kald�r�lm�� oldu. Mahalle yap�lan köylerin mü�terekleri olan meralar�, yaylalar�, otlaklar�, harman yerleri ve di�er ortak kullan�m alanlar� ellerinden al�nd�. Sermayenin talan�na aç�k hale getirildi. Üreticilerin köylerinde çiftçilik yapmas�n� kolayla�t�ran, onlara destek sa�layan bu ortak varl�klar sözü edilen yasa ile ellerinden al�nd�.

Evet, dünyan�n yeniden düzenlendi�i bu süreçte Türkiye ve tar�m� da buna ko�ut olarak yeniden yap�land�r�ld�. Bu yeniden yap�land�rma ile Türkiye tar�m� tahrip edilmekte, çiftçili�i ortadan kald�r�p yerine �irket tar�mc�l��n� ikame edecek politikalar ad�m ad�m uygulanmaktad�r. �irketler lehine aile çiftçili�i aleyhine yukar�da da belirtildi�i gibi Tar�mda Yeniden Yap�land�rma ad� alt�nda; "örgütsüz köylü", yerli ve yabanc� "örgütlü tüccar ve sanayici" ile kar�� kar��ya -tek tek bireyler halinde-b�rak�lm�� durumda.

Oysa tar�m bir kültür ve ya�ama biçimidir. �irketlere b�rak�lamayacak kadar hem üreticiler hem de tüketiciler (halk) için ya�amsal önemdedir. Mesleki ve ekonomik örgütlenmeler eksiksiz i�lese bile tar�m�n tahribat�nda uygulanan politikalar�n kar��s�nda yetersiz kald��/kalaca�� a�ikard�r. Çiftçilerin çiftçilik yapmak, köylü haklar�n� koruyup geli�tirebilmek için ekonomik ve mesleki örgütlerin yan�nda ayr�ca ekonomik, politik, sosyal, kültürel, demokratik ve ba��ms�z örgütlere/örgütlenmeye ihtiyaçlar� var.

Tar�m sektöründe halihaz�rda meslek örgütü Türkiye Ziraat Odalar� Birli�i-TZOB, ekonomik örgütü kooperatifler ve hak arama örgütleri olarak sendikalar mevcuttur.

Çiftçilerin mesleki örgütü Türkiye Ziraat Odalar� Birli�i (TZOB), kurulu� kanunu ve mevzuat� gere�i Tar�m Bakanl��n�n yan kurulu�u gibi faaliyet yürütmektedir. Çiftçilerin haklar�n� aramaktan uzakt�r.

Üreticilerin ekonomik örgütleri olan Tar�m Sat�� Kooperatifleri Birlikleri'nin (TSKB) entegre tesisleri ve pazarlama birimleri �irketle�mi�, birer piyasa aktörü haline dönü�mü�, çiftçilerle ba�� kopmu� vaziyettedir.

Köylülerin hak arama örgütleri olan sendikalar, çok çabalamakta ancak etkili olamamaktad�r.

Tar�m sektöründeki bu mesleki, ekonomik ve hak arama örgütlerinin hepsinin taban� ayn�, yani çiftçilerdir. Ancak bunlar�n bir ahenk içinde çal��malar�, ortak mücadele yürütmeleri mümkün olmuyor.

Ayn� �ekilde üretimden pazarlamaya zincirin çiftçilerin kontrolüne vermek, bu yolla tedarik zincirinin k�salt�lmas� ve katma de�er ve art� de�ere ula�malar�n� sa�lamak için alternatif kooperatif kurma çal��malar� yürütülmesi çok önemli bir ihtiyaçt�r.

ÇA�RI: D�RL�K �Ç�N B�RL�K
Evet. 1980'li y�llardan bu yana devam eden neoliberal uygulamalara ba�l� olarak köylülü�ün çözülmesinin h�zlanmas�yla k�rsal nüfusta �iddetlenen kan kayb�, çiftçilerin-köylülerin ya�am ve geçim tarzlar�na yönelik sald�r�lara kar�� haklar�n� birlikte savunacaklar� etkili bir yap�ya ihtiyaç oldu�u aç�kt�r. Haklar�n� savunmas� için üreticilerin yurt genelinde bölgeler düzeyinde il il, ilçe ilçe Çiftçi Birlikleri çat�s� alt�nda dirlik için birlik olmalar� kaç�n�lamaz bir gereklilik olarak ortaya ç�km�� bir gerçektir.

Kurulacak olan/kurulmas� dü�ünülen Çiftçi Birlikleri sektördeki mesleki, ekonomik ve hak arama örgütlerine alternatif bir örgütlenme de�ildir asla. Ancak sektördeki örgütlerin ekonomik, mesleki, politik, hak arama, kültürel ve sosyal mücadelelerin tamam� B�RL�K ad�yla kurulacak olan yap�lanman�n çal��ma ve mücadele alanlar�d�r. B�RL�K bu alanda mücadele eden örgütleri payda�/müttefik olarak görür.

Sermayenin yeni birikim alan� olarak k�rsal� seçti�i, yer üstü ve yeralt� varl�klar� ya�malamak üzere topyekün sald�r�lar�nda ata�a kalkt�� günümüzde bütün ya�am savunucular� ve örgütleri ile ortak mücadeleyi olmazsa olmaz olarak gören bu birlikler için çal��maya ba�layaca��m�z� üreticiler ve halklar�m�za ilan ederiz.

*Polen Ekoloji Kolektifi G�da Egemenli�i Çal��ma Grubu taraf�ndan kaleme al�nan yaz�n�n orijinaline buradan ula�abilirsiniz.

Dirlik için Çiftçi Birli�i

�lgili Haberler